≡ نشست علمی “حقوق بین الملل و چالش های فقهی آن” با حضور حجت الاسلام و المسلمین دکتر راعی

≡ نشست علمی “حقوق بین الملل و چالش های فقهی آن” با حضور حجت الاسلام و المسلمین دکتر راعی

این نشست با حضور حضرت استاد درایتی «حفظه الله» و جمعی دیگر از اساتید سطوح بالای حوزه علمیه خراسان و ارائه حجت الاسلام و المسلمین جناب آقای دکتر راعی در موسسه دانشوران در روز یکشنبه 9 بهمن 1401 برگذار گردید که صوت و متن آن جهت علاقه مندان به مباحث حقوق بین الملل در ذیل ارائه میگردد.

صوت جلسه

بسم الله الرحمن الرحیم

حجت الاسلام استاد شیخ مسعود راعی

فهرست

مبحث1: ضرورت حقوق بین الملل.. 1

مبحث2: ماهیت‌شناسی حقوق بین الملل.. 2

مبحث3: حوزه‌های حقوق بین الملل.. 2

حوزه1: شناسایی اعضاء جامعه بین الملل.. 2

حوزه2: قلمروی مباحث.. 2

حوزه3: حقوق بشر. 3

مبحث4: مباحث چالشی فقهی.. 4

چالش ها در مباحث ضمانت‌های اجرایی.. 5

مبحث1: ضرورت حقوق بین الملل

شعاری در مورد فقه داریم که فقه توان اداره جامعه را دارد. نه تنها جامعه داخلی بلکه جامعه جهانی؛ بر این اساس، ضرورت بررسی فقه بین الملل روشن می‌شود.

ما باید به فکر آیندگان نیز باشیم. چنانکه ما از گذشتگان مطالبه داریم آیندگان نیز از ما سوال خواهند کرد که با آن همه امکانات و وجود مطالبات چه کردید؟!

مبحث2: ماهیت‌شناسی حقوق بین الملل

حدود 150 سال پیش ایران به صورت ولایت بوده است و خان‌ها به دولت مرکزی پاسخگویی کاملی نداشتند. قطاع الطریق به وفور وجود داشت؛ اما رفته رفته یک حکومت شکل گرفت و همه شهروند شدند و خان و … وجود ندارد.

حال شما به 150 سال بعد بروید مطمئنا کشوری پیشرفته است و تقریبا از کشورهای به روز خواهد بود.

داستان بین الملل هم حدود 80 سال قبل به همین منوال بوده است. کشورهایی بودند که قانون واحدی بین آنها حاکم نبود و به جایی پاسخگو نبودند ولی اندک اندک همان اتفاقی که در داخل کشورها رخ داد و ولایت های داخل از بین رفت، کشورها نیز بدون ارتباط نبودند و دیگر امپراطوری ژاپن و چین و بیزانس نبود.

در جامعه جهانی هم یک نظم واحد رخ داد. البته بعدا عدالت نیز کنار نظم قرار داده خواهد شد.

سهم حقوق بین الملل در این نظم جهانی چیست؟ باید گفت حقوق بین الملل متصدی اصلی ایجاد این نظم است و ماموریت ویژه اوست.

مبحث3: حوزه‌های حقوق بین الملل

حوزه1: شناسایی اعضاء جامعه بین الملل

دسته1: کشورها

بالاترین اعضایی که می‌توانند در نظم جهانی اثرگذار باشند کشورهاست: کشور، امپراطوری و … .

دسته2: عضو دیگر، سازمان‌ها است.

برای نمونه، سازمانی که برای زغال سنگ در اروپا وجود داشت.

دسته3: افراد

ما قدرت تاثیرگذاری نداریم ولی منتفع یا متضرر خواهیم شد.

حوزه2: قلمروی مباحث

الف: زمین

برای ایجاد نظم، در زمین‌ها، بحث مرزها لازم است. برای ایجاد مرزها معاهداتی لازم است.

از حقوق بین الملل عمومی، حقوق بین الملل خصوصی ایجاد شد.

حقوق مخاصمات مسلحانه که قدیم به آن حقوق جنگ می‌گویند نیز قسمتی از حوزه های بین الملل شد.

در نظم جهانی بحث محیط زیست نیز بسیار موثر است و از این جهت این بحث نیز از حوزه‌های حقوق بین‌الملل شد.

ب: دریا

نسبت به دریا، بحث مرزهای دریایی مطرح شد و نیز بحث تردد کشتی‌ها.

ج: هوا

نسبت به هوا تعیین حدود هوایی مطرح شد و نیز ماهواره‌ها جریان آزاد اطلاعات توسط ماهواره‌ها از دیگر مباحث آن است.

د: فضا

مقررات استفاده از فضا چگونه است؟

سرمایه مشترک بشری بحثی است که مشترک است بین دریا و فضا

حوزه3: حقوق بشر

حوقق بشر به عنوان یکی از مباحث میان رشته‌ای مطرح شد. در ابتدا به این شدت نبود و در حد گفتگوی تمدن‌ها بود. ولی آن چه امروز اجرا می‌شود این است که هیچ کشوری حق ندارد در حوزه داخلی خودش مقررات خود مختاری داشته باشد.

الان ما در داخل کشور اگر کسی را زندانی کنیم، به چند جا باید پاسخگو باشیم.

مبحث4: مباحث چالشی فقهی

ما نسبت به توسعه مباحث دریاها مشکل خاصی نداریم؛ مباحث صید و نحوه استفاده از آبزیان و بهره‌برداری از میراث مشترک بشری مشکل خاصی نداریم و پذیرفتیم.

در حقوق هوا و فضا هم مشکل خاصی نداریم. فقط در حقوق هوا نسبت به آزادی ارسال اطلاعات برای ماهواره‌ها مشکل داریم. هم از جهت سلطه کفار و هم از جهت این که ارسال اطلاعات می‌تواند امنیت کشور را از بین ببرد.

اما چالش‌های اصلی در حوزه زمین وجود دارد.

در حقوق بشر، نسبت به سن کودک یعنی نه سالگی در دختران هیچ فهمی وجود ندارد و بسیار چالش برانگیز است. باید تبیین فقهی داشته باشیم. برای خودمان می‌توانیم بگوییم روایت داریم ولی در مفاهمه با جامعه جهانی نمی‌توانید بگویید روایت است. آن جا واژه حمایت مطرح است. آیا سن 9سالگی سن حمایت است یا خیر؟

کشورهای اسلامی همه تسلیم هستند. عربستان هم در غیر مکه و مدینه کاملا تسلیم هستند. فقط طالبان افغانستان مطرح است که آن هم هنوز شکل نگرفته و لذا تنها ایران مطرح است و این چالش را بیشتر می‌کند.

در ادارات و در مکان های زیارتی و … مشکل خاصی نیست و با قانون حل می شود ولی در فضای عمومی در خیابان و بیابان و … هنوز تبیین کاملی صورت نگرفته است.

ازدواج با غیر همجنس چالش دیگر ماست و از مباحث آزاردهنده است. این ها همه مباحث چالشی حقوق بشر است.

بحث حد محاربه و بغات و قطاع الطریق مطرح است. شما در ایران دیگر شیعه ندارید بلکه شهروند ایرانی است و ممکن است مسلمان نباشد.

رویکرد سنتی قابل مفاهمهه جهانی ندارد. رویکرد روشن فکری و وادادگی نیز منجر به تعطیلی شریعت و … می‌شود؛ از این‌رو باید راهی میانه را پی گرفت.

در بحث امر به معروف و نهی از منکر هم همین طور است و بحث هسته ای و … شروع کار است. مساله اصلی نظم جدید جهانی است و تا امر و نهی شما دخالت خواهند کرد.

میهمانی وارد شده است باید دید که چطور باید از او میزبانی کنیم؟ اروپا میزبانی می کند و از این رو اگر فقه ما از این میهمان میزبانی نکند و مناسبات خودش را به صورت فعال تعیین نکند منجر به انفعال خواهد شد. بدون این آینده‌نگری شاید با فقه خداحافظی کنیم.

چالش ها در مباحث ضمانت‌های اجرایی

الف: دادگاه‌ها

بحث دادگاه‌های بین‌المللی بحث ضمانت اجرایی حقوق بین الملل است.

دادگاه لاهه به عنوان یک رکن از سازمان بین الملل مطرح شد. این دادگاه به اختلافات حقوقی بین کشورها می‌پردازد. بحث “لاترکنوا الی الذین ظلموا فتمسککم النار” چه می شود؟ آیا به این دادگاه جایز است که رجوع شود؟ آیا رجوع به طاغوت نیست؟ قضاتش زن هستند و غالبا مسلمان در آن نیست.

ما در این دادگاه، پرونده های زیادی هم داریم مثل ملی شدن صنعت نفت، سکوهای نفتی، ایرباش، نقض برجام، توفیق اموال بانک مرکزی.

از دادگاه لاهه بدتر، دادگاه بین المللی کیفری (icc)  است که در آینده شما خواهید دید که عنوان جنایت علیه بشریت را بر فقیه و فقه تطبیق خواهند کرد و یا بر خمس و زکات در حساب های بیوت علماء عنوان پولشویی تطبیق گردد.

نسل کشی نسبت به بهائیت مطرح می شود.

این ها همه نیاز به تبیین جهانی دارد.

اصلی ترین چالش ما این دادگاه icc است.

ب: نهادهای نظارتی

بعید نشمارید که حوزه های عملیه تحت نظارت شورای حقوق بشر برود.

فقه باید رقیب جدی این نظم بین الملل شود.